اما امروزه انتقاداتی نسبت به عملکرد این نمایندگی‌های فرهنگی وجود دارد و کارشناسان سطح عملکرد آنها را بسیار پایین ارزیابی می‌کنند.
آغازی بر تبلیغات فرهنگی در خارج از مرزها
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی زمانی شکل گرفت که دغدغه تبلیغ فعالیت‌های فرهنگی و ایجاد انسجام در این فعالیت‌ها در خارج از کشور به طور جدی مطرح شد.سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دارای شخصیت حقوقی مستقل رسماَ وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
قبل از تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی چندین سازمان و نهاد مختلف در خارج از کشور به فعالیت‌های فرهنگی مشغول بودند: - معاونت بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - امور بین‌الملل دفتر تبلیغات اسلامی قم - امور بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی - مجمع جهانی اهل بیت(س)- مجمع جهانی تقریب بین‌المذاهب اسلامی - دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) وزارت فرهنگ و آموزش عالی - مرکز جهانی علوم اسلامی - ستادهای فرهنگی وابسته به دولت که هدایت فرهنگی، تبلیغاتی خارج از کشور را به عهده دارند
افراد متفرقه که کارها و فعالیت‌های برون مرزی دارند و به ارگان یا موسسه‌ای دولتی وابسته هستند - وزارتخانه‌ها، موسسات و نهادهایی که متولی فرهنگی نیستند، ولی در اموری مانند مسائل فرهنگی، تبلیغی و دینی تلاش می‌کند.
این موارد سوای از شخصیت‌های حقیقی است که هر یک به نحوی فعالیت‌های تبلیغی برون مرزی داشته‌اند. در هر حال کثرت دستگاه‌های فرهنگی و عدم انسجام و یکپارچگی آنها، عدم سیاست‌گذاری واحد و هماهنگی در فعالیت‌های فرهنگی، پراکندگی در استراتژی، دوباره‌کاری و انجام کارهای موازی همه و همه باعث شد تا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تاسیس شود. از ابتدای سال 1375 بودجه و اعتبارات لازم در اختیار این سازمان قرار گرفت.
رایزنی‌های فرهنگی امروز
با ایجاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رایزنی‌های فرهنگی در برخی از کشورهای دنیا هم ایجاد شد. ایجاد این رایزنی‌ها امیدهای زیادی را برای انسجام در تبلیغات دینی و اسلامی و فرهنگی بوجود آورد.امروز هم رایزنی‌هایی در برخی از کشورهای دنیا در حال فعالیت هستند.
از جمله این کشورها می‌توان به قزاقستان، بنگلادش، ترکیه، جمهوری آذربایجان، هند، پاکستان، لبنان، غنا، انگلستان، آلمان، بوسنی، اتریش، ایتالیا، روسیه، آلمان، قطر، ارمنستان، فیلیپین، ترکمنستان، تاجیکستان، کنیا، تانزانیا، زیمبابوه، سوریه، نیجریه، امارات متحده عربی، یونان، آلبانی، فرانسه، کانادا، اسپانیا، ازبکستان، اوگاندا، اتیوپی، آفریقای جنوبی، چین، تایلند، سری‌لانکا،سوئد، مجارستان، بلغارستان، اندونزی و استرالیا اشاره کرد. در سایر کشورها سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی فاقد نمایندگی است و حسب ضرورت فعالیت‌های فرهنگی و دینی از طریق سفارتخانهها انجام می‌شود.
انتقادها نسبت به عملکرد رایزنان فرهنگی
علی‌رغم فعالیت‌ها و برنامه‌های منسجمی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از داخل کشور برای نمایندگی‌های خود تدارک دیده است، اما نحوه عملکرد رایزنی‌های فرهنگی در خارج از کشور انتقادات فراوانی را به دنبال داشته است.
این عملکردها مخصوصاَ در دوره مجلس هفتم از طرف نمایندگان اصولگرا مطرح شد و بازتاب‌های زیادی را به همراه داشت. حتی دامنه انتقادها به حداد عادل هم رسید.ابوطالب نماینده مجلس هفتم به اهداف و ضرورت‌های تشکیل این سازمان پرداخت و تاکید کرد: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایجاد شد، تا مسئولان و کارکنان آن اندیشه انقلاب اسلامی را در جهان منتشر کنند.
با تاسیس این سازمان قرار نبود که ایران در کنار وزارت امور خارجه، یک وزارت خارجه دیگر هم داشته باشد، همین‌‌طور قرار نبود که در کنار وزارتخانه ارشاد، یک وزارت ارشاد دیگری هم به وجود آید.
وی با بیان این مطلب که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی می‌بایست افرادی را تربیت کند تا به عنوان رایزن فرهنگی، تفکر انقلاب اسلامی را در جهان ترویج دهند، بیان داشت: اما اینها به آنجا می‌روند تا درس بخوانند.
ابوطالب افزود: در حالی که معتقدم، اینها باید مجاهدان و پارتیزان‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور باشند. این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم در ادامه با اشاره به این که یک رایزن فرهنگی باید سلوکش، تفکرش و نوع نگاه سیاسی‌اش طوری باشد که تداعی کننده تفکر انقلابی و آرمان‌های امام خمینی(ره) در جهان باشد، تاکید کرد: این که می‌گوییم ما شریک غم همه مردمان جهان خواهیم بود، ما با کفر می‌جنگیم و یا اگر کسی در برابر دین ما ایستاد در برابر آنها می‌ا‌یستیم و...اینها باید در اعمال رایزنان فرهنگی کشور تجلی یابد، اما این‌گونه نیست.
نداشتن شناخت از کشور حوزه فعالیت
حداد عادل رئیس مجلس دوره گذشته هم با انتقاد از عملکرد رایزنی‌های فرهنگی خواستار توجه جدی این نهاها به وظایفشان شد.وی با انتقاد از عملکرد رایزنان فرهنگی کشورمان گفت: برخی از این رایزنان نه تنها قبل از آغاز ماموریت‌شان شناختی از کشور هدف ندارند، بلکه در پایان دوره هم شناخت لازم را نسبت به کشوری که در آن بوده‌اند، پیدا نمی‌کنند.
این نماینده ملت تأکید کرد: لازمه قدرتمند بودن کشورها در جهان همیشه و بویژه امروز آن است که دایره حضور و تأثیرگذاری کشورها فراتر از محدوده مرزهای جغرافیایی آنها باشد.حدادعادل بر همین اساس ضرورت مطالعات جهانی را مورد تأکید قرار داد و گفت: در 300 سال اخیر که دوران تجدد و استعمار غربی نامیده شده است، کشورهای اسلامی ارتباطات متعارف سنتی گذشته را از دست دادند و به وضعیت تازه‌ای دچار گشته و به تمدن غرب خیره ماندند.
وی ضعف و قطع ارتباطات کشورهای اسلامی در 3 قرن گذشته را از نتایج استیلای غرب بر جهان اسلام دانست و گفت: استیلای غرب سبب شد اراده مسلمانان در دوران غرب‌زدگی از آنها گرفته شده و در برابر تمدن غربی تسلیم شوند.
او همچنین با تاکید برضرورت انجام فعالیت‌های موثر در عرصه‌های فرهنگی، به فهرست بلند بالایی از دستگاه‌ها و عناصر فعال در خارج از کشور به نمایندگی از جمهوری اسلامی اشاره و یکی از این نهادها را سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عنوان کرد و با انتقاد از نحوه عملکرد مجموعه مذکور گفت: برخی رایزن‌های فرهنگی ما در کشورهای دیگر نه تنها قبل از مأموریت نسبت به محل مأموریت خود آگاهی ندارند حتی در پایان دوران مأموریت نیز نسبت به آن کشور شناختی پیدا نمی‌کنند.
وی افزود: نمی‌توان به یک نفر مأموریت داد و از او خواست در دوران خدمت در محل مأموریت تأثیر بگذارد، اما قبل از آغاز دوران مأموریت او زمینه تربیت، مطالعه و طی مدارج مورد نیاز برای این کار را برای او فراهم نکرد، باید برای پرورش انسان‌های آگاه آستین همت را بالا بزنیم.
منتقدان خارج از مجلس
علاوه بر آن انتقاد از این عملکردها در خارج از مجلس هم وجود داشته و دارد. حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی، درباره فعالیت‌های تبلیغی خارج از کشور می‌گوید: «در حوزه خارج از کشور شاهد شکل‌گیری اقدامات مناسبی از سوی تعدادی از نهادهای رسمی یا مردمی هستیم، اما هیچ‌گاه امکانات گسترده‌ای در اختیار نداشته و برنامه‌ریزی جامع و هماهنگی نیز نداریم.
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی نیز در خصوص مشکلات موجود در راه تبلیغ در سطح جهانی و خارج از کشور می‌گوید: «عدم اطلاع کافی از فرهنگ مخاطبان و نحوه تعامل با آنها، یکی از این مشکلات است.مشکل بعدی کار‌شکنی‌های دشمنان است که مانع از تحقق بسیاری از تبلیغات ما در خارج از کشور شده است. »
محمد احصایی پیشکسوت نقاش که سال‌های بسیاری را در عرصه‌های بین‌المللی فعالیت داشته است، هم در این باره گفت:انتخاب رایزنان فرهنگی باید با ضوابط تخصصی انجام شود تا تاثیر‌گذاری نمایندگان فرهنگی کشورمان در خارج از کشور از بین نرود.
محمد احصایی گفت:تمام فعالیت‌های فرهنگی کشور در داخل و خارج از کشور به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ قسمت اول،سیاست‌گذاری و مشخص کردن چارچوب‌هاست و قسمت دوم مجری این سیاست‌هاست.اجرای سیاست‌ها یکی از نکات مهمی است که باید توسط مجریان در نظر گرفته شود و باید کار را به دست کاردان سپرد.
وی ادامه داد:متاسفانه اغلب فعالیت رایزن‌های فرهنگی کشورمان در خارج از کشور به صورت محدود و در زمان و مکان محدود اجرا می‌شود. احصایی درباره عملکرد رایزن‌های فرهنگی به یکی از سفرهای خود اشاره کرد و گفت: من در آفریقا و لبنان در نمایشگاهی شرکت داشتم.
متاسفانه هیچ تبلیغی در این زمینه صورت نگرفت و حتی یکی از هنرمندان و روزنامه‌نگاران و ...با ما دیدار نکردند. نه منتقدی با ما ملاقات کرد و نه تماشاگری داشتیم و نه کوچک‌ترین تبلیغی در سطح رسانه‌ها برای ما نشد.
همشهری جمعه
